lục bát tinh tuyền

 Viết nhân ngày Phạm Duy ra đi (27/1/2013)

1.
Lục bát là thể thơ truyền thống Việt Nam, rất giàu nhạc tính. Người ta có thể hát lên, hò lên... từ một câu thơ lục bát. Hầu hết các điệu dân ca Việt bắt nguồn từ thơ lục bát! Các cụ ngày xưa làm nhạc rất tài. Để thoát ra khỏi cái nhạc tính đậm đặc của lục bát, các cụ phải sáng tạo làn điệu, thêm thắt hư từ (những ố mấy, tang tình, cái mà, ư ứ ừ...)

Quạ kêu nam đáo nữ phòng/ Người dưng khác họ đem lòng nhớ thương...
Ngựa ô anh khớp kiệu vàng/ Anh tra khớp bạc đưa nàng về dinh...
Trống cơm khéo vỗ nên bông/ Một bầy con xít lội sông đi tìm...
Hôm qua ngồi tựa mạn thuyền/ Trăng in mặt nước càng nhìn càng xinh...

Nhiều lắm những câu thơ lục bát biến hóa trở thành những làn điệu dân ca bất hủ.

2.

NS Phạm Duy

Phổ thơ đã khó, phổ thơ lục bát càng khó hơn. Phổ không khéo, giai điệu bài hát sẽ bị tiết tấu đầy sức mạnh của lục bát biến nó thành một kiểu hát thơ có vần. Các nhạc sĩ sau này, học theo các cụ, cũng phải biến đổi ca từ lục bát để phổ nhạc vào thơ. Số ca khúc phổ thơ lục bát cũng không nhiều, các nhạc sĩ cũng hiểu đụng vào lục bát là cực khó!

Trong Tiếng Sáo Thiên Thai, từ nhịp điệu sáu tám của Thế Lữ:

Ánh xuân lướt cỏ xuân tươi,

Bên rừng thổi sáo một hai Kim Đồng.

Tiếng đưa hiu hắt bên lòng,
Buồn ơi! Xa vắng, mênh mông là buồn...

Phạm Duy cũng phải biến hóa đi. :

Xuân tươi!/ Êm êm ánh xuân nồng,/ Nâng niu sáo bên rừng,/ Dăm ba chú Kim Đồng...
(Hò xàng xê) Tiếng sáo,/ Nhẹ nhàng lướt cỏ nắng,/ Nhạc lòng đưa hiu hắt,/ Và buồn xa buồn vắng,/ Mênh mông là buồn!

3.
Ngày càng tinh, với cảm hứng từ những bài thơ lục bát của Phạm Thiên Thư, Phạm Duy đi sát vào tiết tấu của thể thơ này.

Còn dùng một ít kỹ xảo, lập lại lời, thêm ít ối a, pha loãng nhịp trong Gọi Em Là Đóa Hoa Sầu:

Ngày xưa áo nhuộm hoàng hôn/ Bóng ai cắp rổ lên cồn hái dâu.
Tiếng nàng hát vọng đôi câu/ Dừng tay viết mướn lòng sầu vẩn vơ...
...
Ngày xưa áo nhuộm hoàng hôn/ Áo nhuộm hoàng hôn, áo nhuộm hoàng hôn/ Bóng ai cắp rổ cắp rổ lên cồn/ Lên cồn hái dâu hái dâu.. Tiếng nàng hát vọng đôi câu/ Hát vọng đôi câu, hát vọng đôi câu/ Dừng tay viết mướn ối a lòng sầu/ Lòng sầu vẩn vơ vẩn vơ sầu..

Đến Đưa Em Động Hoa Vàng, Phạm Duy đã như nắm được cái thần của lục bát, giữ nguyên nhịp điệu và lời thơ.

4.
Tuyệt phẩm phổ thơ lục bát của Phạm Duy là ca khúc Ngậm Ngùi, thơ Huy Cận. Phạm Duy gần như đã không thêm bớt một chữ nào trong lời thơ, chỉ một chút lập lại vẫn nhịp nhàng lục bát : 

Ngủ đi em, ngủ đi em. Ngủ đi mộng vẫn bình thường à ơi có tiếng thùy dương mấy bờ 

Trên cái nền của hai câu sáu tám đuổi nhau, ông phổ nên một giai điệu êm mơ của buổi chiều tà, một serenade - dạ khúc, một khúc ru của tình yêu khi em vừa khép mắt khi nắng vàng vừa chớm tắt! Như ông vừa thấu được cái tinh tuyền của bài thơ lục bát!

Giai điệu ma mị làm đắm hồn người nghe, làm đắm điệu lục bát. Chỉ còn những âm thanh mềm dịu rụng rơi xuống theo những nốt nhạc cuối nặng như một trái sầu!

Nắng chia nửa bãi chiều rồi
Vườn hoang trinh nữ khép đôi lá rầu
Sợi buồn con nhện giăng mau
Em ơi hãy ngủ anh hầu quạt đâỵ
 
Lòng anh mơ với quạt này,
trăm con chim mộng về bay đầu giường.
Ngủ đi em mộng bình thường,
ngủ đi em mộng bình thường.
Ru em sẵn tiếng, thùy dương đôi bờ.
Ngủ đi em, ngủ đi em.
 
Ngủ đi mộng vẫn bình thường
à ơi có tiếng thùy dương mấy bờ
Cây dài bóng sẽ ngẩn ngơ
Hồn em đã chín mấy mùa buồn đau
Tay anh em hãy tựa đầu
cho anh nghe nặng trái sầu rụng rơi!

5.
Có lẽ mãi về sau, sẽ không có ca khúc phổ thơ lục bát nào vượt qua nổi Ngậm Ngùi!

***