bán dạo xưa

Gánh đậu hũ

Ngày càng bớt tiếng rao bán dạo. Cuộc sống khá lên rồi chăng? Những đêm vắng yên, những trưa tịch lặng, lại mơ hồ nghe tiếng rao xưa.

Đà Nẵng, thị xã nhỏ bé ngày ấy, bán dạo nhiều thứ. 

Cũng đúng thôi, ra khỏi lõm phố xá Chợ Mới, Chợ Cồn, bờ sông Bạch Đằng, là ngoại ô đầy trúc tre, lau lách, bàu nước sen súng bèo tây bèo tấm xanh ngút ngát. Mang danh phố thị nhưng có khác gì chốn nhà quê, mái lá mái tôn giữa những khu vườn rộng, rào dậu quấy quá liêu xiêu, ngõ cát bỏng chân mùa hè, lụt lội mùa đông, ra đến lộ gập ghềnh đá cuội, rợp bóng xà cừ phượng vĩ, thi thoảng một chiếc xe đò ngang qua, bụi mịt mù trong khói xăng thơm thơm… Những nhu cầu lặt vặt hàng ngày nhờ các hàng tạp hóa nhỏ trong xóm: kẹo ú gừng, bánh in cốm, ô mai cà na cho lũ trẻ con; nước mắm, dầu phụng, mắm cái mắm ruốc, tiêu hành ớt tỏi cho các bữa cơm; ít thuốc rê Cẩm Lệ xắt sợi, rượu đế cho người lớn… Xóm tôi có hai nhà bán như vậy: mợ Hảo, bà Đề.

Có giỗ chạp, lễ tết mới cất công đi tận chợ Cồn. Mỗi năm vài bận.

Còn các thứ khác, nhờ người bán dạo. Từ sáng tinh mơ cho đến tối khuya.

Bánh mì nóng dòn, ủ trong bao tải, vác trên lưng, rao sáng rao đêm. Có người gọi mua, lúi húi mở miệng bao, nóng sực mùi thơm. Những đêm mưa rét, khoác thêm áo tơi, vải nhựa, lầm lũi trong đêm lạnh ráng giữ cho bao bánh khô, ổ bánh nóng. Tiếng rao trong sương sớm sương đêm: bánh mì nóng dòn… đê!

Bánh mì vẫn là món… quý tộc, không dễ gì được ăn, dẫu là ổ mì không chấm xì dầu.

Buổi chiều xế, qua giấc trưa, các bà rủ nhau ngồi chải tóc bắt chí, rù rì những chuyện không đâu, đám trẻ vừa thức dậy, đến giờ của bánh ướt, bánh bột lọc, bánh ít, bánh ram…

Trong khoanh lá chuối khéo gấp như cái thố con, từng lớp bánh ướt mỏng, nhẹ tay giở lên, rải một lớp tôm chấy mịn đỏ au, cuốn tròn xếp ra dĩa. Sau lớp bột chín mỏng, mờ mờ màu tôm, chấm nước mắm chua ngọt ớt tỏi. Chao ôi là ngon, ngon từ đầu lưỡi đến tận chót dạ dày. 

Thi thoảng, những lúc rộng rãi, gọi hột vịt lộn buổi khuya. Một cái thúng lớn, rau răm, muối tiêu một góc, hột vịt lúc nhúc một góc trong cái rổ con trên nồi nước sôi. Đậy lên lớp vải dày giữ nhiệt, cắp lệch bên hông, kèm theo ngọn đèn dầu mờ heo hắt– đèn hột vịt. Tiếng rao lảnh lót kéo dài đêm vắng, buồn một nỗi sầu vô cớ, y như tiếng than hờ.

Món thường được ăn là đậu hũ. Đôi gánh, một bên là cái tủ gỗ nhỏ đựng chén, muỗng, hũ đường thắng ngát mùi gừng, một bên là cái lu sành đậu nóng, nắp gỗ đậy trên tàu lá chuối đã phơi sơ qua nắng. Múc bằng cái vá nhôm dẹp lép, hớt từng váng đậu mỏng trắng mềm vào chén, rưới muỗng nước đường nâu quánh. Vừa ăn vừa thổi, sột soạt béo thơm, tỉnh cả giấc ngủ trưa còn luyến tíếc.

Loáng thoáng mấy già tàu, đội nón tiều, áo cài khuy vải, quần xéo ống, lúc quang gánh, lúc thúng mẹt: lục tàu xá, bánh tiêu… tiếng rao lơ lớ âm hưởng tha hương dằng dặc xứ người. 

Tối ngày hè nóng rực, rủ nhau ra vườn hoa sân ga hóng chút gió mát, thấp thoáng trong đêm những ngọn đèn chai đèn bão, những gánh chè đậu xanh đường cát trắng của các cô gái vừa qua tuổi đôi mươi. Tiếng rao trong vắt thiếu nữ: Ai chè đậu xanh đường cát trắng …

Phải là đường cát trắng vì ngày đó dân nghèo đa phần nấu chè bằng đường đen, đổ thành từng chén cứng, khi dùng phải chặt nhỏ ra. Đường cát trắng từng hạt li ti là thứ xa xỉ phẩm, nêm nếm chút đỉnh, làm gì có dư để nấu chè.

Người ta bán dạo cả muối ăn, cá biển.

Muối bán trong quang gánh kẽo kẹt, còn nguyên hột đẫm vị cát mặn, đong bằng lon sữa bò. Cả xóm lúm xúm mua. Muối hột trữ trong hũ sành cho khô ráo, rồi bắc chảo rang thành muối bột – gọi là muối hầm bỏ vô hũ thủy tinh ăn dần. Trẻ con nghịch bốc hột muối to bằng đầu ngón tay út, ngậm mút mằn mặn trong miệng. Coi chừng láu táu nuốt trộng xuống cổ tứa máu bởi các cạnh sắc của tinh thể muối.

Cá bán dạo xếp trong các trẹt tre, mỗi bên gióng gánh chừng mươi trẹt. Trẹt đan bằng nan tre lớn đôi ngón tay, như cái nong nhỏ, đường kính độ ba tấc, vừa một lớp cá. Cá bán dạo cho dân xóm nghèo: cá chuồn, cá phèn, cá nục tùy mùa. Mấy nhà mua chung vài trẹt, đếm từng con chia nhau. Cá tươi ngày hè, còn ngày đông biển động ăn cá khô, cá muối thính, cá mắm, thậm chí cơm với muối tiêu, nước mắm kho cũng qua mùa rét mướt. 

Gần tết, có bánh tráng, bánh nổ, bánh cốm, bánh tổ… đâu từ các vùng quê khác quảy gánh về.

Nhiều thứ dạo, mài dao mài kéo, chữa răng sâu, mua ve chai… chắc vùng nào cũng có.

Ba tôi, sau đình chiến, kiếm ăn nuôi cả nhà bằng nghề hớt tóc dạo. Lúc đầu tay nghề chưa giỏi, phải đi về những vùng quê thiệt xa, nơi người ta chưa đòi hỏi cầu kỳ về cái đầu tóc. Đi bộ suốt cả ngày, lần hồi mới sắm được cái xe đạp trành, đỡ chân. 

Năm ba năm chắc tay nghề, mới dám mở tiệm.