ký ức vòng vèo

W. Saroyan

1.Buổi sáng, trong chòm lá rậm nở đầy những chuỗi hoa tím còn ướt sũng mưa tối qua, chợt thấy bay chấp chới một chú chim ruồi.

Lần đầu tiên trong đời thấy chim ruồi. Lâu nay tưởng không có ở xứ miềng!

Chú chàng bé bằng ngón tay cái, thân xanh ánh pha tím biếc, lấp lánh phản chiếu ánh sáng theo nhịp cánh vỗ. Cái mỏ dài cong bé như vòi lọ keo chọc vào những nụ hoa. Chú đang say sưa hút mật! Chuyển động chim ruồi thật lạ lùng: đôi cánh vỗ nhanh đến mức như vô hình, khiến chú có thể đứng yên giữa không trung, hoặc giật lùi, lên xuống. Một tạo vật của thiên nhiên với những chuyển động như một cỗ máy nhân tạo tí hon.

Đứng thần ra ngắm cho đến khi khi vụt một cái, chú chao cánh biến mất!

2.Bất giác nhớ W. Saroyan với cuốn "Chàng tuổi trẻ gan dạ trên chiếc đu bay" trong đó có loạt truyện ngắn dưới tựa chung Người có trái tim trên miền cao nguyên, có nói về một chú chim ruồi sống qua mùa đông.

Tôi nghe nói rằng chim ruồi du hành những chặng đường dài, thật khó có thể tin được khi nhìn thấy một sức lực yếu ớt và mỏng manh đến thế. Vậy thì cái gì chở tải nó? Tinh thần ư? Nhưng những điều tôi biết rõ nhất về chim ruồi chính là do những gì tôi quan sát được về chúng: chúng ta chỉ thấy được chim ruồi khi mặt trời thật sự xuất hiện, khi có hoa nở, và khắp nơi đều có hương hoa. Hiếm có khi đi suốt một ngày đẹp trời mà lại không thấy bóng con chim ruồi lờ lững như một phép lạ nhỏ bé trong nắng ấm hoặc trên một đoá hoa lớn hay một chùm bông nhỏ. Hoặc quay tròn như một cơn điên vui hay bắn thẳng lên như một mũi tên không về một nơi nào cả và cũng chẳng bởi một nguồn cơn nào, có thể vì một lý do là nó cần sống. Vậy thì, làm thế nào mà những sinh vật như vậy - quá xinh đẹp, quá dịu dàng và một chút điên dại thơ mộng - có thể có thì giờ để làm cái công việc tầm thường như sinh con đẻ cái, các thứ? Hoặc phải theo luyện cho được cái bản năng tự tồn tại kia chứ? Thế nhưng dù gì đi nữa, cũng cầu trời sao cho một ngày đẹp sẽ đến, và lung linh chim ruồi bay đầy khắp... (W.Saroyan)

Chú chim ruồi được cứu bởi Dikran, một nông dân Armenia già mắt gần như mù. Hình ảnh chú chim nhỏ xíu hồi sinh với một thìa mật ong nóng trong bàn tay to lớn nhăn nheo già cỗi hằn mãi trong ký ức! Như một tác phẩm nhiếp ảnh diệu kỳ!

3. Cuốn truyện trên là cuốn sách duy nhất tôi mang theo, sau biến cố 75, khi ra Huế, về Đồng Di, quê của một thằng bạn. Hai thằng đón xe bộ đội (thời điểm đó chưa có xe đò xe khách gì ráo) vượt đèo Hải Vân. Những chuyến xe mang quả tên lửa lừng lững trên lưng chạy ra chạy vào Huế - Đà Nẵng suốt cả ngày. Tôi nói với bạn: Ra vào thế này là kiểu nghi binh!?

Về đến quê bạn, nằm dài trong đống rơm vàng óng thơm nức mùi lúa chín, đọc Saroyan. Cơm gạo mới ăn với cá đồng, tôm đồng kho khô quắn lưỡi vị cay xứ Huế, ngon không gì tả nổi. Tối ra sân đình đập lúa nghe tiếng líu lo của mấy o thôn nữ Huế với nhiều từ địa phương, nghe như hát chứ không hiểu kịp mấy o nói gì!

Mãi sau này khi thấm thía cái khổ những năm hậu chiến, tự dưng tôi cứ nhớ câu chuyện thằng bé Luke nghèo đi bán cam bên đường của Saroyan.

... Nhiều xe tiếp tục lướt qua và dường như là, nó nên ngồi xuống, thôi cười và khóc vì khủng khiếp quá đi mất. Họ chả muốn mua cam và lại không ham nhìn nó cười theo cái lối mà chú Jake bảo là họ sẽ khoái.

Trời nhá nhem tối và có tận thế đi nữa nó cũng chả thiết. Nó mơ hồ tin rằng nó sẽ còn đứng đó, giơ tay lên và cười cho đến khi tận thế.

Nó thầm đoán rằng, nó sinh ra chỉ để làm vậy, chỉ để đứng ở góc phố, giơ cam lên vẫy và cười với thiên hạ cùng những giọt nước mắt to tướng và nóng hổi lăn trên gò má cho đến ngày tận thế. Tất cả đều đen tối, trống rỗng, và nó thì cứ đứng đó cười cho đến khi gò má đau buốt, và khóc lặng lẽ vì chẳng ai cười lại với nó, và cả thế giới có muốn chìm vào bóng tối và tiêu tán thành tro bụi, và Jake có thể chết, và cô vợ chú cũng thế, tất cả nhà cửa đường phố người ngợm sông ngòi cánh đồng bầu trời có thể tiêu ma đến tận cùng, và có thể chẳng còn ai trong cõi người ta này, hay một con đường hoang vắng, một cửa sổ tối đen một cánh vừa khép kín vì họ không muốn mua không muốn cười với nó, và cả thế giới dẫu có trôi biến về tận cùng, nó cũng cóc cần. Cóc cần tí nào, phải không? - (W.Saroyan)

4. Quá 50 tuổi đầu rồi, mà đôi khi lẩn thẩn cứ nghĩ mình sao mà giống thằng bé Luke này quá. Cũng đứng bên đường, tay giơ lên cầm hai quả cam, xoạc miệng cười để thiên hạ có cảm tình, mong cho kiếm được đồng tiền!

Mà đứng mãi, vô vọng giữa trời chiều!

Ôi cái ký ức bắt đầu từ một cánh chim ruồi kỳ diệu lại dẫn ta vòng vèo đến hình ảnh ảm đạm thế này ư!