28.1.13

lục bát tinh tuyền

 Viết nhân ngày Phạm Duy ra đi (27/1/2013)

1.
Lục bát là thể thơ truyền thống Việt Nam, rất giàu nhạc tính. Người ta có thể hát lên, hò lên... từ một câu thơ lục bát. Hầu hết các điệu dân ca Việt bắt nguồn từ thơ lục bát! Các cụ ngày xưa làm nhạc rất tài. Để thoát ra khỏi cái nhạc tính đậm đặc của lục bát, các cụ phải sáng tạo làn điệu, thêm thắt hư từ (những ố mấy, tang tình, cái mà, ư ứ ừ...)

Quạ kêu nam đáo nữ phòng/ Người dưng khác họ đem lòng nhớ thương...
Ngựa ô anh khớp kiệu vàng/ Anh tra khớp bạc đưa nàng về dinh...
Trống cơm khéo vỗ nên bông/ Một bầy con xít lội sông đi tìm...
Hôm qua ngồi tựa mạn thuyền/ Trăng in mặt nước càng nhìn càng xinh...

Nhiều lắm những câu thơ lục bát biến hóa trở thành những làn điệu dân ca bất hủ.

2.
NS Phạm Duy
Phổ thơ đã khó, phổ thơ lục bát càng khó hơn. Phổ không khéo, giai điệu bài hát sẽ bị tiết tấu đầy sức mạnh của lục bát biến nó thành một kiểu hát thơ có vần. Các nhạc sĩ sau này, học theo các cụ, cũng phải biến đổi ca từ lục bát để phổ nhạc vào thơ. Số ca khúc phổ thơ lục bát cũng không nhiều, các nhạc sĩ cũng hiểu đụng vào lục bát là cực khó!

Trong Tiếng Sáo Thiên Thai, từ nhịp điệu sáu tám của Thế Lữ:

Ánh xuân lướt cỏ xuân tươi,
Bên rừng thổi sáo một hai Kim Đồng.
Tiếng đưa hiu hắt bên lòng,
Buồn ơi! Xa vắng, mênh mông là buồn...

Phạm Duy cũng phải biến hóa đi. :

Xuân tươi!/ Êm êm ánh xuân nồng,/ Nâng niu sáo bên rừng,/ Dăm ba chú Kim Đồng...
(Hò xàng xê) Tiếng sáo,/ Nhẹ nhàng lướt cỏ nắng,/ Nhạc lòng đưa hiu hắt,/ Và buồn xa buồn vắng,/ Mênh mông là buồn!

3.
Ngày càng tinh, với cảm hứng từ những bài thơ lục bát của Phạm Thiên Thư, Phạm Duy đi sát vào tiết tấu của thể thơ này.

Còn dùng một ít kỹ xảo, lập lại lời, thêm ít ối a, pha loãng nhịp trong Gọi Em Là Đóa Hoa Sầu:

Ngày xưa áo nhuộm hoàng hôn/ Bóng ai cắp rổ lên cồn hái dâu.
Tiếng nàng hát vọng đôi câu/ Dừng tay viết mướn lòng sầu vẩn vơ...
...
Ngày xưa áo nhuộm hoàng hôn/ Áo nhuộm hoàng hôn, áo nhuộm hoàng hôn/ Bóng ai cắp rổ cắp rổ lên cồn/ Lên cồn hái dâu hái dâu.. Tiếng nàng hát vọng đôi câu/ Hát vọng đôi câu, hát vọng đôi câu/ Dừng tay viết mướn ối a lòng sầu/ Lòng sầu vẩn vơ vẩn vơ sầu..

Đến Đưa Em Động Hoa Vàng, Phạm Duy đã như nắm được cái thần của lục bát, giữ nguyên nhịp điệu và lời thơ.

4.
Tuyệt phẩm phổ thơ lục bát của Phạm Duy là ca khúc Ngậm Ngùi, thơ Huy Cận. Phạm Duy gần như đã không thêm bớt một chữ nào trong lời thơ, chỉ một chút lập lại vẫn nhịp nhàng lục bát : 

Ngủ đi em, ngủ đi em. Ngủ đi mộng vẫn bình thường à ơi có tiếng thùy dương mấy bờ 

Trên cái nền của hai câu sáu tám đuổi nhau, ông phổ nên một giai điệu êm mơ của buổi chiều tà, một serenade - dạ khúc, một khúc ru của tình yêu khi em vừa khép mắt khi nắng vàng vừa chớm tắt! Như ông vừa thấu được cái tinh tuyền của bài thơ lục bát!

Giai điệu ma mị làm đắm hồn người nghe, làm đắm điệu lục bát. Chỉ còn những âm thanh mềm dịu rụng rơi xuống theo những nốt nhạc cuối nặng như một trái sầu!

Nắng chia nửa bãi chiều rồi
Vườn hoang trinh nữ khép đôi lá rầu
Sợi buồn con nhện giăng mau
Em ơi hãy ngủ anh hầu quạt đâỵ
 
Lòng anh mơ với quạt này,
trăm con chim mộng về bay đầu giường.
Ngủ đi em mộng bình thường,
ngủ đi em mộng bình thường.
Ru em sẵn tiếng, thùy dương đôi bờ.

Ngủ đi em, ngủ đi em.
 

Ngủ đi mộng vẫn bình thường
à ơi có tiếng thùy dương mấy bờ
Cây dài bóng sẽ ngẩn ngơ
Hồn em đã chín mấy mùa buồn đau
Tay anh em hãy tựa đầu
cho anh nghe nặng trái sầu rụng rơi!


5.
Có lẽ mãi về sau, sẽ không có ca khúc phổ thơ lục bát nào vượt qua nổi Ngậm Ngùi!

***






21 nhận xét:

  1. Khg biết lần này có lụm được tem vàng hay lại bị hố hàng như lần trước thì quê với Giao lắm đây Bác Nô à .., hy vọng....

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. chưa chéc đâu MTB à! tui qua trước mà chưa thấy nàng léng phéng nên thấy tội, sợ nàng hóc huhu hỏng ai thèm dỗ nên tui nhường đó nhe, đừng tưởng bở! hehe...

      Xóa
    2. anh Nô à! giáo ngưỡng mộ ông Phạm Duy đã lâu nhưng giờ thì giáo cũng ngưỡng mộ người đã viết một "điếu văn" thật hay cho ông PD!

      Xóa
    3. Nô chỉ viết một xíu (trong gia tài đồ sộ) của PD mà mình cảm nhận, cám ơn cô giáo đã... đồng tình! :p

      Xóa
  2. Bác No lại khiến MN nhớ hôm Nha Trang nào được nghe chị KT hát Ngậm ngùi. Thấy ngậm ngùi quá!

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Nhìn chị KT hát mà "ngậm ngùi" hở DT? Chắc DT nhớ "nó" í mà!

      Xóa
    2. Hihi...
      Miêu và cụ Nô hổng có biết chị KT nhờ "nó" hát "ngậm ngùi" chỉ là để nhớ bồ qua Phạm Duy!

      Xóa
  3. gần tết Nô ra hàng dồn dập.toàn hàng tươi .đẹp hihi..rất hay.

    Trả lờiXóa
  4. Bài viết " trên cả tuyệt vời" !

    Trả lờiXóa
  5. @ HT, THD, TTC: Rất vui khi các bạn đồng cảm!

    Trả lờiXóa
  6. Bài viết như một nén tâm hương cụ Nô thắp cho Phạm Duy.
    Trên cả tuyệt vời, cụ Nô ạ.
    Ngưỡng mộ! Ngưỡng mộ!

    Trả lờiXóa
  7. Ui!!! Rất vui gặp lại anh bên này ạ. CHúc anh ngày mới an lành

    Trả lờiXóa
  8. Bài viết của người hiểu sâu về nhạc lý làm mình mở ra nhiều ... hiểu thêm về tài năng đa dạng của Phạm Duy.Cám ơn Nô!
    Ngày từ MB về tôi chỉ biết mỗi bài "Những đồi hoa sim "của Dzũng Chinh sau mới biết bài "áo anh sứt chỉ đường tà" của PD ,rất lấy làm lạ và háo hức lắm.Lần đầu biết đến PD khi đọc Đối Diện bài "PD đã chết như thế nào ?"(không nhớ tác giả).Dưới thời cấm đoán "nhạc vàng" ,tôi chỉ biết thêm về Trịnh Công Sơn qua Khánh Ly vì ...dễ hát và dễ cảm.Sau này tình cờ được bạn cho nghe "Đưa em tìm động hoa vàng "bỗng thích ngẩn ngơ tâm trạng ở ẩn trước cuộc sống thực tại quá khốn khó.Thế là tìm nghe thêm ông ,thấy xao xuyến với các bài mang âm hưởng dân ca,nhất là các bài tình tự quê hương như "tình quê hương"...nhưng nói chung rất mơ hồ.
    Đọc hồi ký của ông và qua bạn bè viết về ông mới thấy ông là người dám sống cho niềm đam mê của mình,vượt lên trên các thiên kiến.Ông bao giờ cũng đúng lúc như một võ sư tránh được các đòn hiểm để nhẹ nhàng sống trong lòng dân tộc!

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Hai chữ "đúng lúc" hay và chính xác cho PD lắm, HHP à!

      Xóa
  9. Ông " Quại " cũng nôn Tết dữ ta .., dọt lzẹ, Giao ơi đợi tui dzới ...

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Cho đời vui chút đi, MTB!

      Xóa
    2. thấy chưa! thế nào qua đây cũng có ngừ réo tui mừ! hừ hừ...
      chọc ghẹo ông quại làm chi rùi phải sợ chạy mất dép, tội chưa!
      lịch sự giống tui để ông quại... thương hỏng chịu, hehe...
      MTB ui, chờ tui chạy theo mí... ông quại đang... trợn mắt kia cà, hic...

      Xóa
:)) w-) :-j :D ;) :p :-( :) :( :X =(( :-o :-/ :-* :| :-T :] x( o% b-( :-L @X =)) :-? :-h I-) :bh :8) :b) :-s :-r :O) :m)