ronéo - stencil và kỷ niệm

Công nghệ phát triển quá nhanh đã khai tử nhiều thứ. Trong chuyện liên quan đến in ấn và sách báo thời học trò, lớp trẻ sau này đã không biết đến máy đánh chữ (typewriter), máy quay ronéo và giấy sáp stencil...

Thuở trước 1975, hàng năm, ở miền Nam, học sinh trung học đã ra được những đặc san văn thơ của lớp mình. Mỗi lớp, ngoài lớp trưởng lớp phó, đều có một trưởng-ban-báo-chí phụ trách vụ việc văn chương phú lục này!

Và, tuyệt đại các đặc san học trò đều dùng cách in quay ronéo, vì nó phổ biến, dễ thực hiện và có giá thành thấp.

Nguyên tắc in: bài vở được đánh máy hoặc viết tay, vẽ vời trang trí bằng một ngòi bút sắt, làm thủng tờ giấy sáp (stencil), khi đưa vào máy, mực sẽ "in" các hình ảnh con chữ (gọi chung là tàii liệu) qua các phần thủng này xuống tờ giấy.

Một tờ giấy sáp stencil, gồm 3 trang. Trang dưới cùng dày, nhằm bảo vệ cho tờ stencil không bị hư rách. Trang giữa là giấy carbon, có phần than (màu đen hay màu xanh) để làm rõ 'tài liệu' lên bề mặt trang trên cùng. Trang trên cùng là giấy sáp, để đục thủng khi thực hiện các tài liệu. Khi in, chỉ sử dụng trang trên cùng này, bỏ 2 trang kia.

Minh họa hình ảnh, trang trí các nhan đề, viết chữ với cây bút sắt nhọn, làm thủng tờ giấy sáp mà không để bị rách bị lỗi, đạt tính mỹ thuật, là công phu lắm lắm.

Nhưng vì màu mực ronéo rất hạn chế, chỉ đen, nâu và xanh, tờ báo học trò nhìn chung, khá đơn điệu. In khắc kẽm cũng không khá hơn, còn in offset nhiều màu thì túi tiền học sinh không kham nổi. Tôi còn nhớ, năm lớp Tám Trường Kỹ Thuật Đà Nẵng, chúng tôi ra cuốn đặc san Lối-Ngại có cái bìa màu; đủ màu, rực rỡ và bắt mắt. Có lẽ đây là cái bìa màu đầu tiên của đặc san học trò xứ này!

Cái khó ló cái khôn mà thôi. Chúng tôi in bìa báo bằng ronéo, hình ảnh, chữ nghĩa chỉ dùng nét bút. Sau đó, tô màu nước một bản làm mẫu, dán lên bảng đen, toàn bộ lớp, nhìn đó tô theo. Học môn hội-họa từ lớp Sáu, tô màu cho trúng là chuyện nhỏ. Thế là vài trăm cái bìa màu hoàn thành, được đóng vào đặc san, bọc một lớp nilon.

Một trang bào ronéo đen trăng và được lên màu ngày trước

Mang sang các lớp bạn, trường bạn... bán chạy như tôm tươi. Hàng đắt khách nhưng thương vụ thì thua đậm do sai lầm bán cho chịu nợ (hẹn mai ghé lại thu tiền). Mai này, mai nữa lại mai mai...

Tiền vốn góp của lớp đã đội nón ra đi, còn tiền "vay" của thầy cô giáo thì đành gãi đầu gãi tai gãi trán xin... xù.

Dù sao, đó vẫn là một kỷ niệm đẹp nhất của thời trung học.